Fréttablað Eflingar 1. tbl. 2019

34 F R É T TA B L AÐ E F L I N G A R - S T É T TA R F É L AG S Kjaraviðræður Hvað ber að hafa í huga komi til verkfalla? Verkföll á almennum vinnumarkaði – spurt og svarað 1. Hvað er verkfall? Verkfall er þegar verkafólk leggur niður störf til að þrýsta á um kröfur sínar í tengslum við kjaraviðræður. Verkföll geta verið afmörkuð og staðið í skamman tíma (skæruverkföll) eða náð til allra félagsmanna viðkomandi stéttarfélaga til ótilgreinds tíma (allsherjarverkfall). Verkfalls- aðgerðir, samfelldar eða með hléum, geta stað- ið þangað til kröfum stéttarfélags fyrir hönd meðlima sinna hefur verið mætt og ásættan- legur kjarasamningur undirritaður. Ákvörðun um verkfall er tekin sameiginlega af félags- mönnum stéttarfélags og stéttarfélagið fylgir verkfallinu eftir fyrir hönd sinna félagsmanna. 2. Hvers vegna er farið í verkfall? Því miður duga viðræður einar og sér oft ekki gegn ofurvaldi atvinnurekenda í kjarasamn- ingagerð. Í gegnum áratugina hefur margoft reynst nauðsynlegt fyrir verkafólk að nota verkfallsvopnið til að ná fram kröfum sínum. Margar af helstu kjarabótum vinnandi fólks á Íslandi hafa náðst vegna verkfalla, svo sem launahækkanir, takmarkanir á lengd vinnutím- ans, orlofsréttur og ýmis önnur réttindi. 3. Er löglegt að fara í verkfall? Verkföll eru heimil samkvæmt sérstök- um lögum sem nefnast Lög um stéttarfé- lög og vinnudeilur (lög nr. 80/1938). Lögin má lesa hér: https://www.althingi.is/lagas/ nuna/1938080.html Samkvæmt þessum lögum mega stéttarfélög ekki boða til verkfalla á meðan kjarasamning- ur er í gildi en þá ríkir svokölluð friðarskylda. Aðeins má boða til verkfalla eftir að kjara- samningar eru útrunnir, en fleiri skilyrði þarf að uppfylla. Stéttarfélög þurfa að hafa vísað viðræðum til Ríkissáttasemjara og stéttar- félagið þarf að hafa metið það sem svo að viðræður hjá sáttasemjara séu fullreyndar og fundir hafi verið árangurslausir. Þá þurfa stéttarfélög að boða til verkfalls á löglegan hátt og láta kjósa um það meðal félagsmanna. 4. Hvernig er verkfall ákveðið? Samninganefnd stéttarfélags ákveður hvort ástæða sé til að hefja verkfallsboðun. Verk- fallsboðun er þó ekki gild fyrr en félagsmenn sjálfir hafa samþykkt hana með meirihluta greiddra atkvæða í kosningu. Það er því aldrei farið í verkfall nema með lýðræðislegu samþykki félagsmanna. Félagsmenn fá send- ar upplýsingar um hvernig eigi að taka þátt í kosningu og geta einnig nálgast þær upplýs- ingar hjá sínu stéttarfélagi. Hafi verkfall verið samþykkt af félagsmönnum ber að tilkynna það til Ríkissáttasemjara og þeirra atvinnu- rekenda sem verkfallið beinist gegn sjö sólar- hringum áður en það hefst. Samninganefnd getur ákveðið að fresta samþykktu fyrirhug- uðu verkfalli og þarf þá að tilkynna um frestun með þriggja sólarhringa fyrirvara. Deiluaðilar geta einnig sammælst sín á milli um frestun verkfalls sem er hafið eða í undirbúningi. 5. Er hægt að segja mér upp fyrir að fara í verkfall? Þátttaka verkafólks í löglega boðuðu verk- falli nýtur skýrrar verndar í íslenskum lögum. Atvinnurekendum er óheimilt að segja fólki upp fyrir að hlýða löglegri verkfallsboðun. Starfsfólk snýr aftur til vinnu með venjulegum hætti að loknu verkfalli. 6. Get ég sleppt því að fara í verkfall? Hafi verkfall verið samþykkt og boðað með réttum hætti er öllum félagsmönnum í stéttarfélagi sem það nær til skylt að taka þátt í því. Að neita að taka þátt í löglegu verkfalli er óheimilt og nefnist verkfallsbrot. Stéttarfélög mega beita verkfallsvörslu til að koma í veg fyrir verkfallsbrot. 7. Fæ ég laun í verkfalli? Atvinnurekandi þarf ekki að greiða starfs- fólki laun í verkfalli. Stéttarfélögin sjálf greiða félagsmönnum sínum úr verkfallssjóði ef til verkfalls kemur. Verkfallssjóðurinn er fjár- magnaður af félagsgjöldum meðlima til stéttarfélags. Stéttarfélögin setja reglur um úthlutanir úr verkfallssjóði þar sem kveðið er á um upphæðir og skilyrði þess að fá greitt. 8. Má ég finna mér aðra vinnu á meðan verkfall stendur yfir? Samtök atvinnulífsins banna aðildarfyrir- tækjum sínum að ráða til sín starfsfólk sem er í verkfalli gagnvart öðru aðildarfyrirtæki. Félagsmaður getur misst rétt á greiðslu úr verkfallssjóði leiti hann sér vinnu annars stað- ar meðan á verkfalli stendur. 9. Hvaða ráð eiga atvinnurekendur gegn verkföllum? Ef atvinnurekendur standa harðir gegn kröf- um verkafólks í verkfalli geta þeir svarað þeim með verkbanni. Verkbann þýðir að atvinnu- rekandi leyfir fólki ekki að mæta í vinnu og greiðir þeim ekki laun. Verkbönn eru fágæt, en eru heimil samkvæmt lögum um stéttar- félög og vinnudeilur. Verkbann jafngildir ekki uppsögn og starfsfólk snýr aftur til starfa með óbreyttum hætti að verkbanni loknu. 10. Er hægt að banna verkföll? Verkalýðshreyfingin telur lagasetningu gegn verkföllum brot á réttindum verkafólks. Alþingi hefur engu að síður beitt lagasetningu reglulega til að stöðva verkföll. Slíkri lagasetn- ingu fylgja yfirleitt röksemdir um að viðkom- andi verkfall valdi þjóðhagslegum skaða. Vísar Alþingi þá deilunni um leið til gerðar- dóms eða deiluaðilum er gert skylt að fallast á tiltekna málamiðlunartillögu og er bannað að nýta vinnustöðvanir til að ná annarri niður- stöðu. Yfirleitt eru ekki sett lög á verkföll fyrr en þau hafa staðið yfir í nokkurn tíma og er það rökstutt sem neyðarúrræði.