Engin venjuleg verslun - Fyrsti hluti

heimabyggð sinni: „ég sá ekki fullan mann fyrr en ég var nálægt tvítugu, vín var því lítið eða ekki haft um hönd í Rauðasandshreppi í mínu ungdæmi, helst var það oddvitinn og presturinn sem þótti sopinn góður en aldrei sá ég þá víndrukkna“. 48 Efnafólk notaði meira áfengi en aðrir og fleiri tegundir eftir tilefnum. Tölur um áfengissölu segja heldur ekki alla sögu um neyslu þess, allra síst þegar hömlur eru lagðar á sölu og dreif- ingu þess, eins og síðar verður nánar getið. Árið 1863 var meðalneysla á brennivíni í danska konungsríkinu um 18 pottar á mann, samanborið við tæpa átta á Íslandi. Það samsvarar ríflega 40% af með- alneyslu í ríkinu. 49 Áfengisneysla var mikill um þetta leyti í Danmörku og fór vaxandi, enda var brennivín ódýrt; á Íslandi var það jafnvel enn ódýrara en í Dan- mörku, því útflutningurinn var niðurgreiddur. Talið var að algeng brennivínsneysla hjá fullorðnum karl- manni í Danmörku á ofanverðri 19. öld væri um þrír lítrar af brennivíni á viku sem samsvarar um fjórum þriggja pela flöskum. Árið 1880 voru útsölustaðir þar sem unnt var að kaupa áfengi yfir 10.000 í Danmörku og hafði fjöldi þeirra meira en þrefaldast á 20 árum. Nýja Bæern-ölið sem kom til sögu á ofanverðri 19. öld átti þátt í þessari þróun. 50 Ísland var hluti af brennivínsbeltinu svokallaða. Brennivínsbeltið náði yfir stóran hluta Norður-Evrópu, Rússland og Norður-Ameríku. 51 Brennivín var eitt af einkennum norðursins en lítil hefð var fyrir notkun víns. Nefna má að árin 1866–1868 voru að meðaltali fluttir inn til Íslands rúmlega 30 þúsund pottar af víni á móti rúmlega 500 þúsund pottum af brennivíni. 52 Bjórdrykkja virðist hafa aukist nokkuð hér á landi um og upp úr 1870; fyrir þann tíma fluttu kaupmenn lítið af bjór til landsins en innflutningur færðist mjög í aukana á síðasta fjórðungi 19. aldar, og „hafa ölkaup og öldrykkja dreifzt út um allt land á örfáum árum“. 53 Þess má geta að þróunin var í sömu átt í nágrannalöndun- um. Til dæmis jókst öldrykkja á mann yfir 15 ára aldri í Noregi úr 13 í 41 lítra á ári á árabilinu 1850−1900. 54 Ástæðan var sú að bruggun öls á Norðurlöndum breyttist upp úr miðri 19. öld þegar farið var að brugga Grein úr blaðinu Ingólfi 9.9.1909 þar sem sýnt er fram á að áfengisneysla á Íslandi sé lítil, samanborið við nágrannalöndin. 28