Engin venjuleg verslun - Fyrsti hluti

Þar með var þessi bindindishreyfing úr sögunni og menn drukku engu minna brennivín en fyrr. Á ofanverðri öldinni breiddust bindindi og bind- indisfélög smátt og smátt út um landið. Bæði voru stofnuð formleg félög en líka var nokkuð um að starfsstéttir eða hluti þeirra lýstu yfir bindindi. Bind- indis- og lestrarfélag var stofnað í Saurbæ í Dalasýslu árið 1876 og er það eitt af fyrstu slíkum félögum hér- lendis. 67 Árið eftir var stofnað bindindisfélag á Norð- firði og var helsti forgöngumaður þess sr. Magnús Jónsson, prestur á Skorrastað og síðar í Laufási. 68 Samkvæmt lögum þess áttu félagsmenn að ganga í bindindi til að minnsta kosti þriggja ára. Meðan á því stæði mátti félagsmaður ekki bragða áfengi af nokkru tagi „nema 1. í heilagri kvöldmáltíð; 2. eptir ráði hjer- aðslæknis.“ 69 Nokkrum árum síðar, 1884, var stofnað bindindisfélag á Seyðisfirði og gerðust 120 manns þegar félagar. Það þótti til tíðinda að þar á meðal voru „all-margar konur giptar og ógiptar“. Sums staðar var bindindi jafnvel gert að forsendu fyrir aðgengi að stofnunum. Þannig var það nánast skilyrði fyrir því að fá námsvist í búnaðarskólanum í Ólafsdal að vera í bindindi og flestir skólasveinar skrifuðu undir ævilangt bindindisheit. 70 Annars staðar var augum beint að einstökum starfsstéttum. Sjómannaklúbbi í Reykjavík var til dæmis ætlað að draga úr drykkjuskap sjómanna árið 1875, prestar beittu sér fyrir bindindi innan eigin raða, eins og áður var getið, og svipaða hreyfingu mátti merkja meðal lækna. Þannig beitti Guðmundur Hannesson, þá héraðslæknir á Akureyri, sér fyrir því að læknar á Norður- og Austurlandi hefðu með sér samtök um að ganga í bindindi. Að sögn Ísafoldar gengu 12 af 17 læknum á þessu svæði til liðs við málstað bindindis- hreyfingarinnar. 71 Langöflugasta félagið var hreyfing Góðtempl- ara en til hliðar við hana − og áður en hún tók til starfa − störfuðu staðbundin bindindisfélög. Í sumum byggðarlögum störfuðu jafnvel bindindis- félög og félög Góðtemplara hlið við hlið. Hreyfing Góðtemplara varð til í Bandaríkjunum um og upp úr miðri 19. öld og breiddist með undraverðum hraða út um heiminn, en fyrstu bindindisfélög Banda- ríkjanna voru stofnuð á fyrsta áratug 19. aldar. Sams konar hreyfing festi rætur í Evrópu á öðrum og þriðja áratug 19. aldar. 72 Fyrsta Góðtemplarastúkan hér á landi var stofnuð árið 1884 á Akureyri en árið eftir var stúka stofnuð í Reykjavík. Stórstúka var stofnuð árið 1886 og voru þá þegar starfandi 14 stúkur í helstu þéttbýlisstöðum landsins. 73 Fyrrnefnda árið var talið að um 1200 manns væru í bindindisfélögum í landinu. 74 Á níunda og tíunda áratug aldarinnar varð góðtemplarahreyfingin stöðugt öflugri og þá gengu til liðs við hana helstu forystumenn úr hópi íslenskra mennta- og embættismanna. Í þessum hópi voru til dæmis Björn Jónsson ritstjóri og síðar ráðherra, Indr- iði Einarsson hagfræðingur, Þórhallur Bjarnarson biskup, bræðurnir Skúli og Þórður Thoroddsen, auk Jóns Ólafssonar ritstjóra, svo nokkrir séu nefndir. 75 Hreyfingin efldist hratt og árið 1891 hóf Alþingi að veita fé til bindindisstarfsemi. Sumar stúkur urðu ef til vill skammlífar, enda getur verið erfitt að halda félagslífi blómstrandi í litlum samfélögum. Stundum var nóg að sá eða sú sem var potturinn og pannan í félagsstarfinu flytti burt, þá lagðist starfsemin af. 76 En almennt styrktist hreyfingin hratt og varð líklega öflugasta fjöldahreyfing sem hefur orðið til hér á landi fyrr og síðar. Yfirlit Heimildir eru um áfengisneyslu hérlendis frá önd- verðu þó að lítið sé fjallað um það efni hér; áfengi hefur með öðrum orðum verið hluti af menningu þjóðarinnar alla tíð. Innlendar og erlendar heimildir geta um áfengisneyslu, stundum mikla, á 18. og 19. öld. Viðbrögð við þeirri þróun voru bindindisfélög sem spruttu upp hérlendis ummiðja 19. öld. Sú hreyf- ing efldist mjög undir lok 19. aldar. Samhliða dró úr áfengisneyslu í landinu og var hún langtum minni en í nágrannalöndunum. Neyslan virtist hafa verið að mestu bundin við ákveðin tækifæri en dagleg neysla var fátíð. Neytendurnir voru fyrst og fremst fullorðnir karlar. Björn Jónsson (1846–1912), ritstjóri, alþingismaður, ráðherra, og bindindis- frömuður. 32