Engin venjuleg verslun - Þriðji hluti

rökstuddi valið þannig: „Þegar taka þurfti afstöðu til þess hvað teldist þekkt öl á Íslandi, studdist forstjóri ÁTVR við þekkingu margra samstarfsmanna sinna svo og náin tengsl við tollyfirvöld, en núverandi for- stjóri var í 21 ár starfsmaður fjármálaráðuneytisins og hafði þar aðgang að öllum upplýsingum er lutu að innflutningi öls, leyfilegu sem ólöglegu. ÁTVR sér og um eyðingu þess áfengis, þ.m.t. öls, sem upptækt er gert af tollyfirvöldum.“ 949 Fyrirtækið Henninger-Bräu AG í Þýskalandi lagði fram kvörtun til umboðsmanns Alþingis á hendur ÁTVR vegna þess hvernig staðið var að útboði á bjórnum. Kvartað var yfir fjórum atriðum. Í fyrsta lagi að ótækt væri að setja það sem skilyrði fyrir þátt- töku í útboði að bjórtegund eða framleiðandi væri vel þekktur hér á landi. Í öðru lagi að óforsvaranlegt væri að fela forstjóra ÁTVR mat á því hvort þessu skilyrði væri fullnægt. Í þriðja lagi að brotið væri gegn lögum um opinber innkaup, þar sem sjónarmið um hag- kvæmni hefði ekki verið virt. Í fjórða lagi vegna þess að forstjóri ÁTVR hefði neitað að gefa upplýsingar um hvaða framleiðendum hefði verið synjað um þátttöku í útboði af sömu ástæðu og Henninger-Bräu AG eða vegna þess að fullnægjandi umboð hefði ekki legið fyrir. Umboðsmaður taldi að val á fyrirtækjum til þátttöku í útboðinu „… hafi ekki verið á nægilega traustum grundvelli og eigi til þess fallið að girða fyrir tortryggni um geðþóttaákvarðanir og um brot gegn jafnræðisreglu.“ 950 Um önnur atriði taldi umboðs- maður Alþingis ekki ástæðu til aðfinnslu. Smám saman bættust við fleiri bjórtegundir í vín- búðirnar en hætt var sölu á öðrum. Þetta þótti svo fréttnæmt að allt árið 1989 mátti lesa í Morgunblaðinu frásagnir af nýjum bjórtegundum sem voru komnar í sölu. Sala á Budweiser var dræm og bandarískur bjór varð ekki vinsæll. Austurríski framleiðandinn sá sér ekki fært að pakka bjórnum eftir íslenskum reglum, sem gerðu ráð fyrir sex bjórdósum í kippu. Í staðinn var leitað eftir útboðum frá þýskum bjór- framleiðendum seinni hluta árs 1989. Tilboð bárust frá 14 þýskum bjórframleiðendum og varð Beck’s bjór fyrir valinu. Litlu munaði á því tilboði og lægsta til- boðinu sem var frá Holsten, en ÁTVR taldi að atriði er vörðuðu pökkun væru óljós. Þá hafi komið í ljós að Beck’s bjór var alls staðar í Þýskalandi verðlagður hærra en Holsten, sem ÁTVR taldi vera eins konar gæðamat Þjóðverja á þessum tveimur tegundum. Enn var leitað tilboða í þýskan bjór sumarið 1992 og var útboðið nú takmarkað við níu framleiðendur. Upplýsinga um framleiðendur var aflað frá Sambandi bjórframleiðenda í Þýskalandi og útboðið takmarkað við stærstu útflytjendurna. Í þessu útboði var engin skuldbinding gefin um magn en tekið var fram að sá bjór sem valinn yrði myndi verða eini þýski bjórinn sem fáanlegur yrði í öllum verslunum ÁTVR. Alls sendu sex framleiðendur tilboð og einn þeirra, Beck’s sendi frávikstilboð. 951 Nú bauðst Holsten á lægra verði en Beck’s og var því tilboði tekið. Umboðs- maður Beck’s á Íslandi var ósáttur við niðurstöðu útboðsins og taldi að „aðrar hugsjónir … en að þjóna hagsmunum viðskiptavinarins eða færa meiri tekjur í ríkiskassann“ hefðu ráðið valinu á Holsten. Hann leitaði til fjármálaráðherra og aðstoðarmaður hans mæltist til þess að forstjóri ÁTVR greiddi aðgang Beck’s að markaðnum með því að láta selja hann í fleiri verslunum en tíðkaðist. 952 Ekki var farið að þeim tilmælum en Beck’s bjórinn var seldur áfram í einni vínbúð á höfuðborgarsvæðinu og á Akureyri. Útboðsleiðin var gagnrýnd þar sem framkvæmd útboðanna væri ámælisverð en líka vegna þess að útboð af þessu tagi væru talin óeðlilegir viðskipta- hættir. Þetta var skoðun Verslunarráðsins sem taldi ekki eðlilegt að markaðsaðgangur væri byggður upp á úthlutun sérstöðu heldur ætti markaðsaðgangur að vera greiður. 953 Annmarkana taldi Verslunarráðið vera þá að einum aðila væri boðin sérstaða í ákveðinn tíma og gæti hann því boðið lágt verð, sem hefði slæm áhrif á samkeppnisstöðu innlendra framleiðenda. Í öðru lagi sköpuðu slík útboð óeðlilegar aðstæður fyrir markaðssetningu og sölustarfsemi. Jafnvel þótt aðili væri með lægsta verð í útboði þyrfti hann að eyða stórfé í kynningar- og sölustarfsemi. Í þriðja lagi væru slík útboð í hróplegu ósamræmi við eðlilega sam- keppni á milli tegunda á markaðnum. „Ef ríkinu dytti 259