Engin venjuleg verslun - Þriðji hluti

22. Viðskiptavinirnir og viðhorf til ÁTVR Sérkjör æðstu manna Æðstu menn ríkisins hafa lengi haft heimild til að kaupa áfengi á sérkjörum. 1092 Rökin fyrir þessari reglu eru þau að eðlilegt sé að æðstu menn ríkisins veiti áfengi í veislum sem þeir halda í þágu hins opinbera, og því sé sanngjarnt að þeir fái áfengið á sérkjörum. Allt frá árinu 1964 gátu eftirtaldir aðilar fengið áfengi á kostnaðarverði: forseti Íslands, handhafar forseta- valds, ríkisstjórn, ráðherrar, ráðuneytin, Alþingi, for- seti sameinaðs Alþingis, Áfengis- og tóbaksverslun ríkisins, forstjóri Áfengis- og tóbaksverslunar ríkisins. Þá höfðu deildarforsetar Alþingis heimild til að kaupa áfengi á kostnaðarverði fyrir allt að kr. 2.000 og vara- forsetar Alþingis fyrir allt að kr. 1.000 á hverju þingi. Handhafar forsetavalds höfðu þessa heimild einungis þann tíma sem forsetavaldið var í höndum þeirra. Árið 1971 samþykkti ríkisstjórnin á fundi 14. október að afnema fríðindi þau við innkaup áfengis og tóbaks til einkanota er ráðherrar og forsetar Alþingis höfðu notið. 1093 Við innkaup áfengis og tóbaks vegna boða sem ráðherra heldur í embættisnafni skyldu þó gilda sömu reglur og áður, enda annaðist hlutaðeigandi ráðuneyti innkaupin. Þótt áfengið væri fyrst og fremst ætlað til risnu gat verið óljóst hvað var risna og hvað einkanot. Engar reglur voru um magn eða verðmæti áfengis sem embættismennirnir máttu kaupa á sérkjörum, nema hvað varðaði deildarforseta og varaforseta Alþingis þar sem áfengiskaupin máttu ekki fara yfir ákveðna upphæð. Heimildir til kaupa á áfengi á sérkjörum hafa verið ákveðnar með bókunum ríkisstjórna eða ákvörðun fjármálaráðherra. Almenningur hefur alltaf verið viðkvæmur fyrir fríðindum embættismanna og því ekkert skrítið að mikið fjaðrafok yrði þegar upp komst um gífurleg áfengiskaup eins af handhöfum forsetavalds. Málavextir voru þeir að meðan Magnús Thor- oddsen forseti Hæstaréttar var handhafi forsetavalds, keypti hann í fimm skipti á sérkjörum árið 1987 sam- tals 720 flöskur af áfengi, en árið 1988 í átta skipti sam- tals 1440 flöskur. Munur á kaupverði og útsöluverði nam 2.577.324 krónum svo að hér var um verulega upphæð að ræða. Eftir að áfengiskaupin voru gerð opinber skilaði Magnús 1260 flöskum aftur til ÁTVR seint á árinu 1988. ÁTVR hélt sérstakar skrár um alla sölu áfengis á sérkjörum til þeirra sem heimild til þeirra hafa. Við innri endurskoðun hjá ÁTVR komu í ljós óeðlilega mikil innkaup Magnúsar og leitaði forstjóri ráða hjá Ríkisendurskoðun, þar sem engar reglur voru til um innkaup á sérkjörum. Sjaldan reyndi á réttindi handhafa forsetavalds í þessum efnum fyrr en Vigdís Finnbogadóttir varð forseti. Hún var eftirsóttur gest- Kampavíni hellt í glös. Áfengi á sérkjörum stendur til boða æðstu mönnum ríkisins til risnu. 319